Mijn Griekse hondje Rhody overleed in oktober 1998. Om vier uur ’s ochtends, na twee dagen afzien uit haar lijden verlost, op de tafel bij de dierenarts. Ik heb haar op zijn aanraden daar gelaten, de dierenambulance maakte immers een paar uur later al een ritje naar het dierencrematorium. Om vier uur ’s middags, twaalf uur na haar overlijden, werd haar as al bij mij aan de deur bezorgd. Ik had de leegte ondertussen beantwoord met nog meer leegte, en mijn hele huis ontdaan van alles wat bij haar hoorde: haar mandje stond er niet meer, en ik had uren gestofzuigd om ieder wit haartje dat aan haar herinnerde weg te halen. Zo pijnlijk vond ik het allemaal. Haar as heeft jaren in een metalen blikje gezeten, ik kon er niets mee en ik kon haar toch ook niet loslaten, zoveel verdriet was er blijven zitten. Pas in 2011 heb ik een deel van haar as verstrooid in de natuur, en een deel in een mooi gemberpotje gedaan. Daar had ik destijds de inspiratie van Annemarie voor nodig, die het zo mooi had bedacht voor haar Harley.

Anderhalf jaar na Rhody’s dood deed Chloe haar intrede in 2000, na vier jaar haar dochter Jewel, nog eens vier jaar later Jewel’s dochter Hinde en drie jaar later Hinde’s dochter Hazel. Dertien jaren lang had ik niets met de dood te maken, genoot ik zelfs twee jaar lang van vier generaties in huis, die allemaal prima mee konden komen op de wandelingen. Een gezegende tijd!

Twee jaar geleden overleed mijn vader en een jaar geleden mijn stiefvader ome Cor. Toen acht maanden geleden mijn hartendief Jewel. Dat waren de momenten waarop de rituelen en symbolen mij hun troostende en helende werking lieten zien en voelen, en de verbinding aanbrachten tussen alles wat mij lief was en is. Mijn vader bracht mij de liefde voor de natuur bij. De natuur zit met haar jaargetijden en zonsop- en ondergang vol betekenis en symboliek.

In de laatste levensfase van ome Cor zag ik hoe met name mijn jongste honden Hinde en Hazel steeds weer bij, zelfs op hem gingen liggen, en mijn moeder en ik wisten gewoon, dat zij hem hun troost en energie wilden geven. Zo heb ik op mijn beurt aan mijn Jewel troost en kracht proberen te geven in haar laatste weken, door mijn handen op haar te leggen en er alleen maar voor haar te zijn op die momenten. Zij kwam me regelmatig opzoeken en ging dan voor me liggen, om dat nog eens te mogen ondergaan.

Toen Jewel overleed, kreeg ik het advies om haar niet direct naar het crematorium te brengen, maar om haar nog een nacht in huis te gunnen. De gedachte hierachter is, dat de ziel wat tijd nodig heeft om zich los te maken van het lichaam en over te gaan, en dat dat het beste gaat in de rustige omgeving van thuis. Niet zo’n heel vreemde gedachte eigenlijk, zo gaan wij mensen er toch ook al zo lang mee om….

Jewel kreeg wat zalf in haar ogen, zodat ze mooi bleven glanzen, en ik legde haar op een waterdichte ondergrond in haar mandje, in een koele kamer. Mijn jeugdvriendin Madelon, met wie het contact ooit verstoord was geraakt, kwam die dag zomaar een prachtige bos bloemen brengen, omdat ze had gehoord van mijn verdriet. Het was een symbool van liefde en oude vriendschap, en hierdoor een van de dierbaarste bossen bloemen die ik ooit heb mogen krijgen.

De volgende ochtend ben ik met Marianne en onze honden bij zonsopgang een lantaarn met waxinelichtje gaan ophangen in de natuur bij het Hengstenpad, waarna we een mooie wandeling maakten door de natuur. Het deed ons goed, om Jewel’s familie heerlijk rond te zien rennen. Daarna bracht ik samen met Ronald Jewel weg naar het crematorium.

Een foto van Chloe met piepjonge kleindochter Hinde, een jaar of vijf geleden gemaakt door Annemarie. Vanaf het begin waren zij aan elkaar verknocht.

Toen Hinde drie weken geleden werd geopereerd en verlamd op haar luchtbed kwam te liggen, is Chloe steeds bij haar gaan liggen. “Zij vindt het ook een comfortabel bedje” was onze reactie. Maar achteraf bezien weet ik beter wat zij daar aan het doen was; ze was bezig haar kleindochter te helpen, met troost en energie. En er zullen beslist mensen zijn die mij erom uitlachen, maar ik weet zeker dat Chloe haar laatste krachten heeft gegeven aan dat kleinkind, waarmee ze vanaf het begin een sterke band had, en dat ik zonder dat vooraf te kunnen weten “Salty Sand’s Aubade for Chloe” had genoemd.

Op de dag dat Hinde zelf in de woonkamer een eerste paar wankele stappen zette, zette Chloe daar een paar uur later haar laatste stapjes op deze aarde. Nog geen uur later hebben we haar uit haar lijden moeten verlossen – net als mijn Griekse Rhody als gevolg van acuut leverfalen. Net als Rhody is zij 14 1/2 jaar oud geworden en gestorven in oktober, op de tafel bij de dierenarts. Maar Chloe is daarna wel mee naar huis gekomen en heeft de nacht in haar mandje gelegen. Een van de vijf rozen uit het boeket dat wij van de groep “Herstel voor Hinde” hebben gekregen stond bij haar. Het lijkt misschien een naar idee, zo’n lijkje in je huis. Maar mijn ervaring is nu, dat net als wanneer een geliefd mens is overleden, je daar anders tegenaan kijkt en anders mee omgaat dan je vantevoren bedenkt.

Samen met Marianne heb ik ook voor Chloe bij zonsopgang een waxinelichtje opgehangen in de natuur bij het Hengstenpad.

Wij hebben de tweede van de vijf rozen uit het boeket onder de lantaarn gestoken.

Hinde tijdens het zonsopgangsafscheid van Chloe, met haar kleindochter Aprille “Salty Sand’s Cherished by Hinde”

Er zijn twee rozen uit dat boeket met Chloe meegegaan naar het crematorium. Zij staan symbool voor de twee eenheid Chloe en Jewel die aan de andere kant zijn, en mijn andere twee eenheid, hun kleindochters Hinde en Hazel, die hier nog zijn, en hopelijk voor een hele lange tijd. De laatste van de vijf rozen staat op mijn nachtkastje. Ik heb even getwijfeld of ik jullie wilde confronteren met de foto van een dode Chloe. Maar als dit kan dienen ter inspiratie voor anderen, dan denk ik dat het mag. Want ik denk dat rouwverwerking begint met een mooi afscheidsritueel, en dat kun je maar een keer goed doen. En zeg nou zelf…. ze ziet er niet anders uit dan anders…..

Aan een mooi afscheid dragen ze in ons crematorium op een respectvolle wijze bij, met een rouwkamertje, waar je dier wordt opgebaard, met mooie kaarsen en een gastenboek erbij.

Een symbool wil iets zichtbaar en voelbaar maken, en tijdens een ritueel krijgen gevoelens plaats in je leven. De rust die ik voel, nog maar zo kort na Chloe’s heengaan, staat niet in vergelijking met wat ik voelde toen Rhody moest gaan. Ik ben zestien jaar ouder, het zal beslist verschil maken. Maar een ander verschil zit voor mij in een stukje spiritualiteit dat erbij is gekomen en waarvoor ik me absoluut niet schaam. Ik merk ook aan andere mensen, ja ook aan dierenartsen, dat zij hier ruimte voor willen maken.

Ik sluit dit blogje af met een filmpje waar je blij van wordt; van Hinde die gisteren haar eerste stappen zelf zette op de dijk. Een hoofdstuk is gesloten, een ander ligt weer open…… de toekomst ziet er rooskleurig uit.

Mag ik jullie nog eens danken voor alle positieve gedachten, de kaarsjes en de kaartjes, cadeautjes, mails, telefoontjes, hulp, en niet te vergeten de mensen die mij zo ontzettend hebben verrast met het bijeen brengen van een ongelooflijk bedrag, waarmee Hinde’s acupunctuur, osteopathie, fysiotherapie en hydrotherapie kan worden bekostigd. Zo ontzettend bedankt!